ලංකාවෙ බස් ගැන කථාකරන්න ගියොත් ඒකට වෙනම බ්ලොග් එකක් පටන් ගන්න වෙනවා. ඇමරිකාවට ආවට පස්සෙ මම දැක්ක බස් ගැනයි මේ කතාබහ.
ලංකාවෙ බස්වල ටිකට් නැතුව හොරෙන් ගිහිල්ලා පුරුද්දක් නැති වුනත්, ඇමරිකාවට ආවට පස්සෙ ආසාවටවත් හොරෙන් බස් එකේ යන්න අවස්ථාවක් ලැබුනෙ නෑනෙ. ඒකට හේතුව මම ඉන්න නගරයේ තියන බස් සේවාව නොමිලයේ පවත්වාගෙන යාමයි. ඉතින් හොරෙන් යන්නෙ කොහොමද? (අපි ඉන්න නගරෙ බස් සේවාව නොමිලේ වුනාට ඇමරිකාවෙම තියන බස් සේවා නොමිලේ සපයන ඒවා නෙවෙයි.) නොමිලේ කිව්වට වක්‍රාකාරව අපෙන් (යම් ප්‍රමාණයක් හෝ) සල්ලි ගන්නවා. මේ ප්‍රදේශයේ තියන විශ්වවිද්‍යාල, තාක්ෂණික පාසල්, නගර සභා තමයි මේ බස් සේවාවෙ බරපැන දරන්නෙ. මධ්‍යම ආණ්ඩුවෙනුත් දායකත්වයක් දෙනවා පොදු බස් සේවාවක් නිසා. විශ්වවිද්‍යාලයේ සිසුන් මේ බස් සේවාවට දායක මුදලක් ගෙවන්න ඕනෙ.
මේ බස් සේවය අවට තියන නගර කීපයක් සහ විශ්වවිද්‍යාල, තාක්ෂණ පාසල් වලට ගමන් පහසුව සපයනවා. සුපිරි වෙළඳසැල් කීපයක් මේ බස් මාර්ගවල තියන නිසා තමන්ටම වාහනයක් අහිමි අයට ගොඩක් පහසුවක්. රජයේ කාර්යාල ගණනාවකටද මේ බස් සේවාවෙන් ගමන් ගන්න පුලුවන්.
මේ බස්වල ඉන්නෙ රියැදුරා විතරයි. ලංකාවෙ වගේ කොන්දොස්තරලා නෑ. දොර අරින්නෙ වහන්නෙ ස්විචයක් මඟින් නිසා සහ ටිකට් දෙන්න අනවශ්‍ය නිසා රියැදුරාටත් වැඩේ ලේසියි. ඊට අමතරව මේ බස්වල තියෙන්නෙ ස්වයංක්‍රීය ගියර් පද්ධතියක් (automatic transmission) සහ බලගැන්වූ සුක්කානමක් (power steering). ඒ නිසා මහන්සියක් නැතිවම රිය පදවන්න පුලුවන්. කාන්තාවන් මෙන්ම වයසක අයද බස් රථ රියැදුරන් ලෙස සේවය කරනවා. සිසිර ඍතුවේදී රත්කරගෙනත්, ගිම්හානයේදී වායු සමීකරණ දාගෙනත් තමයි බස් රථය යන්නෙ.
බස් රථය නියමිත කාලසටහනකටයි ගමන්ගන්නේ. වාහන තදබදයද සීමිත නිසා බස් රථය යම් ස්ථානයකට නියමිත වෙලාවට නොපැමිණෙන්නේ කලාතුරකින්. එක් එක් ප්‍රදේශයට ගමන් මාර්ගය බැගින් ගමන් මාර්ග ගණනාවක්ම තිබෙනවා. එක් බස් රථයක පැමිණ වෙනත් මාර්ගයක බස් රථයකට මාරුවීමට හැකිලෙසයි කාලසටහන් සකස් කර තිබෙන්නේ. එක් බස් රථයක් ප්‍රමාද වෙනවානම් සහ මාරුවීමට මඟීන් සිටිනවානම් බස් රථයේම සවිකොට ඇති රේඩියෝ සන්නිවේදක මගින් අනිත් බස් රථයට ඒ බව දැනුම් දිය හැකියි.
නීතියක් ලෙසම බස් රථයට ගොඩවිය යුත්තේ ඉදිරි දොරටුවෙන්. පිටවීමට ඕනෑම දොරටුවක් භාවිතා කළ හැකියි. සාමාන්‍යයෙන් බසයට ගොඩවීමට සිටින මඟීන් පිටවන සියල්ලන්ම පිටවනතෙක් බසයට ගොඩවන්නේ නෑ. (ඒකට ලංකාවේ නේද?) බස් රථයේ කන්න-බොන්න තහනම්. (කමින් බොමින් සිටි කෑම-බීම අරන් බසයට ගොඩවෙන්න දෙන්නෙත් නෑ. බස් එක එනකම් කෝපි එහෙම බොමින් සිටි අය ඒක විසි කරලා තමයි නගින්නෙ.) බස් රථයේ සතුන් අරගෙන යාම සහ ඝෝෂාකාරී සංගීතය භාවිතයද තහනම්. රියැදුරාට පුළුවන් ඒ වගේ අයට බසයෙන් පිටවෙන ලෙසට කියන්න.
බස් රියැදුරාට මඟීන් අමතන්න මයික් එකක් තියනවා. බස් නැවතුමකට ආවහම ඒ කොතැනද කියලා කියනවා. (විශේෂයෙන් විශ්වවිද්‍යාලයට අලුතින් සිසුන් එක කාලයට එහෙම.) බස් රථය නවත්තන්නේ නියමිත නැවතුම්පොළවල් වලදී විතරයි. මගදි නවත්තලා මඟීන් නංවාගැනීම තහනම්.
මේ බස් වලට රෝදපුටුවල ගමන්ගන්නා අයටද ගොඩවීමට පුළුවන්. ඒ සඳහා බස් රථ විශේෂයෙන් සකස් කර තිබෙනවා. රෝදපුටුව බස් රථය තුලට ගත්පසු බස් රියැදුරා පටි දමා රෝදපුටුව සුරක්ෂිත කළ පසුයි යලි ගමන් අරඹන්නේ. (පරක්කු වෙනවා කියල මැසිවිලි කියන්නෙ නෑ කවුරුත්.)
බස් රථවල තියන තවත් පහසුකමක් තමා බයිසිකල් අරන් යන්න හැකිවීම. ගේ ගාවින් බස් එකට බයිසිකලේ පටවගෙන, විශ්වවිද්‍යාලය ගාවින් බැහැල ඉතුරුටික බයිසිකලේ යන්න පුළුවන් නිසා විශ්වවිද්‍යාල සිසුන් මේ පහසුකම පාවිච්චි කරනවා. (මෙහෙ විශ්වවිද්‍යාලත් හරිම පොඩියිනෙ. පයින් යන්න එහෙම හරිම ලේසියි.)
එක් එක් මාර්ගවල බස් සේවය තියන වෙලාව වෙනස්. ඒත් ප්‍රධාන මාර්ගයේ බස් සේවාව උදේ 7 ඉඳන් පහුවෙනිදා අළුයම 3 වෙනකම් වැඩ. එච්චර පාන්දර වෙනකම් තියෙන්නෙ බාර් ගානෙ ගිහින් බීලා වාහන එලවන්න බැරි අයට පරිස්සමින් ගෙදර එන්නයි. සෙනඟ නෑ කියලා රෑ වෙනකොට බස් ධාවනය නවත්තන්නේ නම් නෑ. සාමාන්‍යයෙන් පැය භාගයකට වරක් ඇති ප්‍රධාන මාර්ගයේ බස් සේවාව විශ්වවිද්‍යාලයේ නිවාඩු දිනවල සහ වැඩිපුර සිසුන් නොගැවසෙන ගිම්හාන කාලයේදී පැයකට වරක් ලෙස සහ උදේ 7 සිට හවස 7 දක්වා ලෙස කප්පාදු වෙනවා.
බස් රථයේ ඉදිරියේ ඇති ඉලෙක්ට්‍රොනික් පුවරුවකින් බස් රථයේ ගමනාන්තය සඳහන් වෙනවා. ඒ නිසා නොදන්නා අයෙකුට වුනත් එක වගේම බස් රථ අතරින් තමන් යා යුතු බස් රථය තෝරාගැනීම පහසුයි. මේ පුවරුවේ ගමනාන්තය මෙන්ම Welcome Abroad වගේ සුභපැතුම්ද, විශේෂ ක්‍රීඩා තරඟ, විභාග සහ උත්සව පැවැත්වෙන කාල වලදී ඒවාට සුභපැතුම්ද දකින්න පුළුවන්.
තමන්ගේම වාහන ඇති අය පවා බස් රථයේ ගමන් ගන්නේ වාහන නැවැත්වීමට බලපත්‍රයක් (parking ticket) මිලට ගතයුතු නිසයි. ඊට අමතරව පරිසරය සුරැකීම ගැන හිතන අයත්, ඉන්ධන වියදම ගැන හිතන අයත් තමන්ගේ වාහන ගෙදර තියා බසයේ යනවා. (වාහන නැති අයට ඉතින් විකල්පයක් නෑනෙ.) ඇමරිකාවෙ ආර්ථිකයේ ඇදවැටීම නිසා බස් සේවාවෙ කප්පාදුකිරීම් කිහිපයකුත් සිදුවුනා. ඒකෙන් පාඩුව වුනෙත් ඉතින් බස්වල යන අපිටම තමා.
බස්වල සෙනඟ ඉන්නෙ උදේට සහ හවසට. අනිත් වෙලාවට ඉඳගෙන යන්නවත් කට්ටිය නෑ. බස්වල යන අය ලංකාවට යවලා (ඉන්දියාවට නම් වැඩිය හොඳයි) මාස 3 ක විතර පුහුණුවක් දෙන්න හිතෙන්නෙ සෙනඟ වැඩි වෙලාවටයි. ඇඟවල්වල නොවැදී යන්න හදන කොල්ලො-කෙල්ලො නිසා බස් එකේ ඉඩ තියෙද්දිත් සමහරුන්ව මග දාල යන වෙලාවල් තියනවා. (මෙහෙ ඩ්‍රයිවර්ලටත් ලංකාවෙ කොන්දා මල්ලි කෙනෙක්ව ගෙන්නල හරි සැමන් වගේ සෙනඟ පැකිං ගැන සම්මන්ත්‍රණයක් දෙන්න හිතෙනවා.) බස් එකේ දොරවල වහගෙනනෙ යන්නෙ. ඒ වගේම දොරවල් ගාව හිටගෙන යන්නත් තහනම්. (අනේ කවදා ෆුට් බෝඩ් එකක එල්ලිලා වින්ඩ් සර්ෆින් ක්‍රීඩාව කරන්නද කියලා හිතෙනවා.)
ලංකාවෙ නම් ඕනෑම තැනකට වගේ බස් එකේ යන්න පුළුවන්නෙ. ඒත් සමස්තයක් විදියට ගත්තහම, රටේ විශාලත්වය නිසාදෝ ඇමරිකාවෙ පොදු ප්‍රවාහනය එච්චර ප්‍රචලිත නෑ. එක් එක් නගර සහ ප්‍රදේශවල ප්‍රාදේශීය බස් සේවාත්, ප්‍රධාන නගර යාකරන බස් සහ දුම්රිය සේවාත් තිබුනත්, පහසුවෙන් එක ස්ථානයක සිට තවත් තැනකට යාමේදී පොදු ප්‍රවාහන සේවා සොයාගැනීමට අපහසු වන්නට පුළුවන්. උදාහරණයක් ලෙස අපිට ලඟින්ම තිබෙන වාණිජ ගුවන්තොටුපලට යාමට තමන්ගේම වාහනයක් නැත්නම් කුලී රථයක් අවශ්‍යයි. සාප්පු සවාරියේ යනවිටත් බස් රථවලින් යන්න පුළුවන් සීමිත සාප්පු කීපයකට විතරයි. ඇමරිකාව ලොව වැඩිම ඛණිජතෙල් පරිභෝජකයා වීමට සීමිත පොදු ප්‍රවාහන පහසුකම් පමණක් තිබීමක් හේතුවක් වෙන්නට ඇති.
ලංකාවෙ බස් සේවාවත් කවදා හොඳ තත්ත්වයකට පත්වෙයිද?
වාහනවල (මේ කිව්වේ රෝද 4 හෝ ඊට වැඩි වාහන ගැනයි) යන අයට ආරක්ෂක පටි පළඳින නීතියක් ගේන එක ආණ්ඩුවෙන් ගැන 
නදීපගේ සිතුවිලි 
